“Tôi không thể làm được đâu!”, “Điều đó quá khó để thực hiện”, “Dù bạn có cố gắng cũng sẽ thất bại thôi mà”… Bạn có từng tự nói với mình những lời như thế, hay từng nói với những người xung quanh khi họ đang hoặc sắp đối mặt với những vấn đề?
Nếu câu trả lời của bạn là CÓ thì bạn đã sử dụng những-lời-tiêu-cực, nếu sử dụng thường xuyên thì sẽ dẫn đến hội chứng tự-phá-mình (self-sabotage): Ngăn cản chúng ta hướng tới mục tiêu và ước mơ của chính mình!
Điều đáng bận tâm rằng chúng ta chẳng dễ dàng để nhận ra điều gì đang xảy ra và vô hình lại nuôi dưỡng, củng cố những thông điệp tiêu cực đó, để rồi khi nhận ra thì thật khó khăn để phá vỡ hội chứng này.
Dấu hiệu của hội chứng tự-phá-mình
Khi bạn ngừng cố gắng để hoàn thành mục tiêu và không đưa ra được lý do nào hợp lý – Bạn đang mắc phải hội chứng “tự phá” chính mình, ai cũng nhận ra bạn từng hội đủ kỹ năng – khả năng – khát khao nhưng chính bạn lại cảm thấy dường như cả thế giới đang chống lại mình, dù cố gắng cũng không thể tiến về phía trước.
Hay khi bạn cảm thấy mình không thể làm thứ mà bạn nghĩ mình cần làm, hoặc không nên làm dù trong tâm khảm bạn muốn hoặc nghĩ mình nên làm thì cũng chính là lúc “self-sabotage” đã đủ lớn để kiểm soát con người bạn.
Biểu hiện cơ bản của hội chứng tự-phá-mình
1. Trì hoãn
- Xây dựng và triển khai kế hoạch những chẳng bao giờ hoàn thành
- Hiểu rằng mình nên làm điều đó nhưng lại liên tục trì hoãn hết lần này đến lần khác
- Cảm thấy không thể tiếp tục hoặc mất động lực ngay cả khi đã có đủ điều kiện và cơ hội.
2. Lo lắng
- Lo lắng về việc người khác sẽ chế giễu và chê bai khi chẳng may mình thất bại
- Quan trọng hóa những điều mà đáng lẽ không cần phải lo lắng
- Hoài nghi về năng lực của bản thân mặc dù biết mình có thể thực hiện được
- Khi cố gắng làm điều gì đó quan trọng, luôn cảm thấy lo lắng căng thẳng chẳng biết lý do tại sao.
3. Những ước mơ không thành
- Vẽ ra thật nhiều ước mơ và kết quả hoàn hảo nhưng lại chẳng bắt tay vào hành động.
4. Cảm thấy mình vô dụng
- Thường xuyên bị ám ảnh bởi những lời chỉ trích khi mắc sai lầm
- Cường điệu hóa, phóng đại thành tích của đối phương nhưng lại tự hạ thấp giá trị và thành quả của bản thân mình
- Có thể để mặc cho người khác vùi dập mình.
5. Giận dữ
- Hành động và lời nói luôn thể hiện sự công kích chứ không phải quyết đoán, và không thay đổi điều này vì cố tình
- Xuất hiện sự giận dữ và ghen tị trong mối quan hệ với đồng nghiệp, người thân trong gia đình.
Trên đây là 5 biểu hiện cơ bản của hành vi tự-phá-mình, và nếu bạn chẳng may mắc phải một trong số đó thì buộc phải vượt qua chúng nếu muốn tương lai tốt đẹp hơn. Không thể để lý trí lấn át, luôn tự nói với mình những ý nghĩ tiêu cực thì chẳng khác nào bạn đang tự hủy hoại lòng tự trọng và sự tự tin của chính mình.
Mỗi lần thất bại, là mỗi lần bạn tự khẳng định với bản thân: Mình thật vô dụng! Cứ như vậy thì sẽ càng chán nản, thất vọng và “ghét bỏ” bản thân mình hơn. Bạn có khao khát thoát khỏi những hành vi “tồi tệ” này? Bạn có thể tự giải cứu cho chính mình không?
Hội chứng tự-phá-mình là một vòng xoáy – Hãy phá vỡ nó!
Bước 1: Nhận ra hành vi tự-phá-mình
Hãy tự đặt ra các câu hỏi cho bản thân:
- Tại sao liên tục gặp thất bại mà không thể tìm ra nguyên nhân là gì?
- Những mục tiêu nào bạn đặt ra từ rất lâu rồi nhưng mãi vẫn còn dang dở?
- Vì sao bạn thường xuyên cảm thấy mất động lực dù đang làm điều mình muốn?
- Điều gì đang cản trở khiến bạn cứ trì hoãn và không thể ra quyết định?
- Bạn có thường thấy mình giận dữ hay khó chịu vô cớ không? Và điều đó ảnh hưởng đến những mối quan hệ nào rồi?
- Có điều gì khiến bạn nghĩ mình có thể vận dụng và làm tốt hơn?
Hãy tự hỏi bản thân những câu hỏi trên để biết những tình huống bạn đang tự hủy hoại chính mình.
Bước 2: Kiểm soát các suy nghĩ tiêu cực
Hãy viết ra những suy nghĩ tiêu cực và điều bạn tự nói với chính mình dù cho chúng điên rồ và ngu ngốc đến mức nào.
Bước 3: Thách thức suy nghĩ tự-phá-mình
Khi bạn tìm ra được câu trả lời và hiểu rõ những suy nghĩ tiêu cực trên, hãy tiếp tục tự hỏi chính mình:
- Những suy nghĩ này có bắt nguồn từ sự kiện thực tế hay lý trí nào không?
- Nguyên nhân thâm sâu đằng sau những suy nghĩ tự-phá này là gì?
- Bạn có đang bị hạn chế bởi sự thất bại trong quá khứ?
Bước 4: Xây dựng lại sự tự tin
Qua 3 bước trên, bạn đã nhận diện và từng bước gạt bỏ lý trí sai lầm về các hành vi tự-phá-mình, việc bạn cần làm là từng bước xây dựng và nuôi dưỡng sự tự tin của bản thân. Hãy trả lời những câu hỏi sau:
- Bạn nhận thức về hội chứng này thế nào? Có đề xuất phương pháp nào giúp bản thân đạt được mục tiêu đã đặt ra?
- Bạn có thể tự tạo động lực cho bản thân hay tự nói những lời tích cực không?
- Bạn có thể xây dựng sự tự tin bằng cách thiết lập từ các mục tiêu nhỏ, kể cả với những điều chưa hoàn thành trong quá khứ.
Kỹ năng – Niềm tin – Hành động kết nối với nhau sẽ tạo ra được một hệ thống mà tất cả cảm xúc, tâm lý, trạng thái thể chất cùng đi đúng hướng để làm những thứ tư duy đã thiết lập. Luôn trả lời những câu hỏi cho bản thân bằng sự tích cực nhất, sau đó hình thành thông điệp truyền cảm hứng cho mình rằng: “Tôi không chắc mình có thể hoàn thành công việc đúng thời hạn, nhưng tôi đã có đủ kỹ năng và điều kiện tốt nhất để hoàn thành chúng. Căng thẳng, lo lắng và trì hoãn là điều khó tránh khỏi khi bắt đầu thực hiện, nhưng tôi chắc chắn sẽ giải tỏa được mọi thứ”.